شبکه اجتماعی Facebook بیش از ۱.۵ میلیارد کاربر دارد. این حجم کاربر، یک پاسخ کوتاه به این سوال است: درآمد شبکه های اجتماعی از کجاست؟
به گزارش مشرق، «سید آرمین سروسر» طی یادداشتی نوشت:
شاید این جمله را بارها شنیده باشید که معمولا هیچ چیز یا خدماتی را رایگان در اختیار شخص یا گروهی قرار نمی دهند و اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم جمله ی درستی است چون زیاد با عقل و منطق هم جور در نمی آید که چیزی که برای آن هزینه، زمان و ... صرف شده است را رایگان در اختیار شخص یا گروهی قرار داد مگر اینکه در ازای آن، چه در حال و چه در آینده، هزینه ای پرداخت شود شاید قبلا تصور بر این بود که هزینه دادن یعنی پرداخت مالی یا انجام دادن کاری مشخص در جهت جبران خدمات دریافت شده ولی جالب است بدانیم که شرایطی هم وجود دارد که شما ندانسته و شاید هم دانسته و با حضور و انجام فعالیت های عادی و روزمره خود در مجموعه ای بصورت مجازی، خواست و نیاز طرف مقابل را تامین می کنید که این نیز خود یعنی پرداخت هزینه و یا به نوع دیگر، جبران خدمت یا سرویسی که بصورت رایگان در اختیار شما قرار گرفته است!
* شبکه های اجتماعی مجازی، گونه ای از رسانه های اجتماعی هستند که بیشترین شباهت را به جامعه انسانی داشته و به فرد امکان برقراری ارتباط با شمار فراوانی از افراد دیگر، فارغ از محدودیت های زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را می دهند. بر اساس آمار سایت الکسا، جذابیت شبکه های اجتماعی در ایران نیز بیشتر از بسیاری سایت های دیگر بوده و با وجود فیلتر بودن برخی از این شبکه ها، آمار مراجعه به آن ها همچنان قابل توجه می باشد. نتایج مطالعات محققان نشان داده است که افراد با حضور در شبکه های اجتماعی و استفاده از گونه های مختلف رسانه های اجتماعی از مزایای حضور در این اجتماع مجازی نظیر حمایت اطرافیان، اطلاعات، عواطف و احساسات برخوردار شده و اغلب جوانب زندگی واقعی خود را که نیازمند حضور فیزیکیِ افراد در کنار یکدیگر نمی باشد را در این اجتماعات مجازی دارا می باشند.
* همانطور که فرانسیس کایرنکراس می گوید مهمترین چیز درباره یک فناوری نوپدید، چگونگی کارکرد آن نیست، بلکه چگونگی استفاده مردم از آن و تغییراتی است که در زندگی بشر ایجاد می کند مهمترین پیامد ظهور جهان مجازی در کنار جهان فیزیکی بازتعریف توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. می توان گفت کره جدیدی به جهان ما اضافه شده است که از آن می توان به کره زمین مجازی تعبیر نمود. کره زمین مجازی، جهانی واقعی است که از ظرفیت های منعطف، متحرک، غیرمرکزی، به هم پیوسته ، دیجیتالی، قابل دسترسی و از ظرفیت بهره وری غیرقابل مقایسه با کره فیزیکی زمین برخوردار است.
* شبکه های اجتماعی، امروزه به عنوان یکی از اصلی ترین فناوری های تحت وب مورد استفاده طیف وسیعی از کاربران فضای مجازی قرار گرفته‌اند. شبکه اجتماعی Facebook با داشتن بیش از ۱.۵ میلیارد کاربر و برخی دیگر از شبکه های اجتماعی مانند شبکه Google+ با ۵۴۰ میلیون کاربر، شبکه Linkedin با ۴۰۰ میلیون کاربر و شبکه Twitter با بیش از ۳۰۰ میلیون شلوغ ترین شبکه های اجتماعی موجود در دنیا هستند. این حجم کاربر، یک پاسخ کوتاه به این سوال است: درآمد شبکه های اجتماعی از کجاست؟
در گزارش k-۱۰شرکت Facebook (گزارش k-۱۰ گزارش جامع سالانه‌ای است که Facebook بر اساس قانون ارائه می‌دهد و شامل مباحث مختلفی مانند کارایی مالی، ساختار سازمانی، درآمد به ازای سهم و .... می‌شود) بیان شد که درآمد این شرکت به ازای هر کاربر این شبکه اجتماعی چیزی حدود ۵.۳ دلار بوده است. این میزان درآمد در حالی است که این شبکه تقریبا به ازای هیچ کدام از سرویس‌های مختلفی که در اختیار کاربران قرار می‌دهد پولی درخواست نمی‌کند. چگونه است که این شرکت توانسته به چنین درآمدی دست پیدا کند؟ چرا هر روز و هر روز به کیفیت خدمات خود می‌افزاید تا کاربران بیشتری را جذب کند؟
پاسخ کمی نگران‌کننده است: پاسخ خود شما هستید و در واقع داده‌ای که به شبکه اجتماعی می‌دهید. شبکه‌های اجتماعی در واقع با داده های کاربران و کاوش آن‌ها (Mining) درآمد دارند. داده هایی مانند اطلاعات شخصی کاربران، روابط میان دوستان، موضوعات مورد علاقه، تعداد و محتوای نوشته ها، زمان حضور افراد در شبکه اجتماعی و غیره که با کاوش آن ها می‌توان دانش سطح بالا از کاربران شبکه های اجتماعی کسب کرده و الگوهای رفتاری کاربران را استخراج نمود. این دانش دقیقا همان چیزی است که مبنای قراردادهای کسب وکار به کسب وکار (B۲B) شبکه‌های اجتماعی مشهور قرار می‌گیرد. اکثر این قراردادها با محوریت بازاریابی (Marketing) و تبلیغات (Advertisement) صورت می‌گیرد. رویکرد کلی در این حالات یافتن فرد یا افرادی است که دارای قابلیت خاصی هستند، رفتار خاصی دارند، علایق خاصی دارند و ... . به عنوان مثال نمونه ای از قرارداد شرکت Facebook در این زمینه که افشا شده است به شرح زیر می باشد.
( قرارداد با چندین شرکت امور حقوقی برای تبلیغات: با تحلیل فعالیت‌ها و محتوایی که افراد در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند، می‌توان افرادی که به مشکلات حقوقی برخورد کرده‌اند را شناسایی نمود. این افراد می‌توانند هدف خوبی برای نمایش تبلیغات مربوط به دفاتر حقوقی باشند. یک مورد جالب در این میان شرکتی بود که با خرج چند صد دلار برای تبلیغات، موفق به عقد قراردادی به مبلغ صد هزار دلار شد)
* در مورد اخلاقی بودن این‌گونه استفاده‌ها از داده های کاربران بحث های فراوانی است. در واقع در بسیاری موارد ممکن است حریم خصوصی کاربران نقض شود و یا مشکلات و خطرات اساسی برای کاربران و یا جامعه به وجود بیاید. هر چند استفاده از اطلاعات کاربر برای ارائه تبلیغات متناسب با نیازهای کاربر، امری طبیعی و مرسوم است، اما فروش اطلاعات کاربر به شرکت های تبلیغاتی بدون رضایت یا اطلاع آن ها، اشتباه و خطرناک است. شرکت های تبلیغاتی با خرید اطلاعات خصوصی کاربران از شبکه های اجتماعی، تبلیغات متناسب با علایق کاربر را برای او ارسال می‌کنند، که در صورت عدم رضایت آن‌ها ممکن است احساس امنیت را از بین ببرد حتی زمانی که رضایت و آگاهی کاربران کسب شده باشد، نباید این داده‌ها به صورت خام برای تحلیل مورد استفاده قرار گیرد. در اصل در صورتی که گمنام سازی (Anonymization) داده‌ها انجام نشود، حریم خصوصی کاربران حتی توسط یک متولی امین و قابل اعتماد می‌تواند دچار خدشه شود.
* در مورد مخاطرات جمع آوری و تحلیل غیر اصولی، می‌توان به عنوان یک نمونه به مورد شرکت گوگل اشاره کرد. این شرکت شناخته شده و بین المللی که به اطلاعات وسیعی از کاربران دسترسی دارد، با جمع آوری اطلاعات اضافی و تحلیل داده های کاربران، بدون اطلاع آن ها در موارد متعددی حریم خصوصی کاربران را زیر پا گذاشته است، از جمله :
سرویسGmail : در سرویس پست الکترونیکی شرکت گوگل که توسط بسیاری از کاربران اینترنتی استفاده می‌شود، پست های الکترونیکی کاربران پردازش شده و گروه بندی می‌شوند. گوگل با پردازش متون پست ها، نوع مطلب و محتوای کلی آن‌ها را به دست می‌آورد و این نتایج را به شرکت های تبلیغاتی می فروشد.
تلفن های هوشمندAndroid : سیستم عامل اندروید توسط شرکت گوگل طراحی شده است. یکی از قابلیت های این سیستم عامل، امکان ارتباط دستگاه های مختلف یک کاربر از طریق فضای مجازی است و به اشتراک‌گذاری اطلاعات داده‌های موجود بر روی آن ها است. با استفاده از این قابلیت، بسیاری از داده های کاربر از جمله برخی از گذرواژه های وی در دسترس شرکت گوگل خواهد بود که می‌تواند به راحتی در اختیار دولت آمریکا بر اساس قوانین فعلی این کشور قرار گیرد.
*** تمامی این موارد به این معنا نیست که در فضای مجازی فعالیت نکنیم، اما با دانستن ارزش داده‌های ما برای شبکه های اجتماعی و مخاطرات حاصل از این امر می‌توانیم با احتیاط و آگاهی بیشتر در این فضا حضور داشته باشیم. هدف از بیان موارد فوق، یاد آوری ارزش اطلاعات است و این که بدانیم در دنیای حاضر، اطلاعات چقدر ارزشمند است که سازمان ها و شرکت ها با روش های مختلف از جمله قرار دادن رایگان خدمات و سرویس ها سعی در جمع آوری اطلاعات و ساختن بانک های اطلاعاتی و نهایتا کسب درآمد از آن ها می باشند.
منابع:
۱- وب سایت مرکز ماهر (www.certcc.ir)
۲- علی اکبر اکبری تبار و ابراهیم اسکندری پور، (۱۳۹۲)، رسانه های اجتماعی و شبکه های اجتماعی مجازی، مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال.
سید آرمین سروسر: عضو انجمن علمی آموزش و توسعه منابع انسانی ایران